सानीको पराइ घर- सुभद्रा भण्डारी

आज मलाइ कता कता आफ्नो बाल्यकालको यादले मन पोलिरहेछ । बिर्सन खोज्छु ,फेरी त्यहि यादले धच्धच्याइरहन्छ । म साँनी छदाको मेरो बाल्यकाल र म हुर्केको समाज अनी मेरो सानो सुन्दर परिवार । कति कठोर र कठिन परिस्थिती थियो अहिले त कहाली पो लागेर आउछ  । डरै डर र त्रासै त्रासमा गुन्जिरहने नारी  बेदनाहरु समाजमा नगन्य थिय । मलाइ आज सानीको बच्पन  कोर्न मन लागिरहेछ ,खै किन किन बालसखीहरुको सम्झनामा म धेरै डुबिरहेछु ।पहाडै पहाडको कुनामा सुनसान सानो बस्ती थियो ,त्यहि  बस्तिमा जन्मिएकी थीइ सानी ।  छुट्कुरी ५ जनाको परिवारमा कान्छी भएकीले सानी भनेर बोलाउथे उनलाई   । सानीलाई प्राय  सबैले माया गर्थ्ये अझ सबभन्दा बढी माया त सानीको बाबाले गर्नु हुन्थ्यो । सानीको गाऊ अशिक्षा र अन्धकारले ग्रस्त थियो । छोरीलाई पढाउनु हुदैन , सानैमा विवाह गरे पुन्य मिल्छ , छोरीलाई घरबाट बाहिर जान दिनु हुदैन जस्ता अनेकन कुराहरुले   हुर्केकी छोरीको चिन्ता समाजलाई नै बढ्थ्यो । सानीको घरमा २ वटि दिदिहरु पनी थिए ।दिदीहरु १५ ,१६ बर्षका हुँदा सानी भर्खर ६,७  बर्सकी मात्र थीइ तर सानी चलाख र सार्है चन्चल पनि थीइ । घरमा ठुली दिदिको  विवाहको चर्चा भैरहेको थियो  । मेलापात , गोठालो , पानी पधेरो जताततै सानीको दिदिको विवाह र हेर्न आएका केटाहरुको बारेमा बहस चल्थ्यो तर सानी आफ्नी दिदिको बारेमा कति कुरा काटेका भनेर रिसले आगो हुन्थी  । हुर्केकी छोरी पराइलाई दिनै पर्छ भन्ने परम्पारागत मान्यतालाई स्विकार्दै सानीको ठुली दिदिको बिबाह छिनियो । घरभरी मान्छेको भिड थियो । दुना टपरी , कसार ,चिउरा सम्पुर्ण तयारी हुँदै थियो । सानीको दिदी रोएको देखेर सानी पनि संगै रुन्थी र दिदिलाई सोध्थी किन रोएकि दिदि के भयो भनेर । दिदि चुपचाप मौन बसेको देखेर आमालाई सोधी ?दिदी किन रुनु भएको आमा ?आमाले  सम्झाउ भन्नु भयो , दिदि अब पराइ घर जादै छे ,दिदीको विवाह हुँदै छ त्यहि भएर ? आमाको कुरा सुनेर , आफ्नी प्यारी दिदि सँग छुटिनु पर्ला भन्ने चिन्ता गर्दै सानीले भनि ,दिदि म पनि संगै पराइ घर जान्छु नि भन्दै  दिदिको आँखाको आँशु पुछिदिन्थी ।  बिबाहको दिन आयो । पञ्चे बाजा घन्काउदै  धेरै मान्छेहरु आए । दिदि जग्यामा दुलही बनेर बस्दा सानी दिदिको काखमा लुट्पुटिन्थी । आज बाट दिदि पराइ घर जाने रे हामिलाई छोडेर भनेर चिन्तित  थीइ । आमाले दिदि फर्केर आइहल्छे नी १,२ दिनमा भनेर सम्झाउनु हुन्थ्यो ।जन्तीहरु सानीलाई खुब जिस्काउथे ,दिदी संगै जैलाने भनेर । बिचरी ६,७  बर्षकी  फुक्ची लाई के  थाहा विवाह के हो भनेर । घरभरी मान्छेको भिड र नानाथरीको परिकार देखेर सानी खुशी पनि हुन्थी । आफ्ना साथिहरु बटुल्दै खानेकुराहरु बाड्थी । नयाँ नयाँ लुगा लगाउन पाउदा नाच्दै उफ्रिदै गाउभरी दिदिको बिहे भनेर निम्तो गर्दै हिड्थी । बिबाह २ दिनको थियो ।  भोलिपल्ट  करिब ४ बजे तिर बिबाहको कार्यक्रम सकिएपच्चात सानीको दिदि लाई धुमधाम सिङारियो र दुलही अन्माउने तयारी हुँदै गर्दा दिदि बेस्सरी रोएको देखेर सानी दिदिलाई   टुलुटुलु हेरिरहन्थी । मन्मनै बाबाआमालाई गाली गर्थी किन पराइ घर पठाउन लागेको होला ? पाल्न नसक्नेले किन जन्माएका होलान् ?नानाथरी प्रश्न गर्थी आफै सँग तर सानीको कुरा कस्ले सुन्नु ? दिदिलाई डोलीमा राखेर जन्तीले लिएर गए ।सानी चिच्यायर रोइ ,उसलाई काकीले समातेर भित्र लैजानु भयो ।  आमा पनि खुब रुनु भयो ,गाउभरिका सबै रोए। सानिकी  अर्की दिदि पनि खुब रोइन  । घरभरी कोलाहल फैलियो         । सानी जिल्ल पर्दै  दिदिलाई टाढासम्म  हेरिरही आखाले भ्याएसम्म । आफ्नी दिदिलाई रुवाउदै रुवाउदै लैजाने जन्तीहरु सब देखि सानी रिसाइ ।  भिनाजुले दिएको ५  रुपैया पनि सानीले लिन मानिन । दिनहरु बित्दै गए । गाउमा अहिले जस्तो जताततै   टेलिफोन   सुबिधा थिएन । दिदिको पर्खाइमा आँखा बिछ्याउदै दिनहरु बित्न थाले । आमालाई दिदि कहीले आउने भनेर खुब सताइ सानीले  ।पाचौ दिनमा दिदि आउने खबरले आफ्नी प्यारी दिदिको प्रतिक्षामा बाटो कुरिरही । बेलुकी ६ बजे तिर नयाँ कपडा र नयाँ गहनामा आफ्नी दिदिलाई टाढाबाट देख्ने बित्तिक्कै पल्लो डाडा सम्म सानी  गइ । दिदिको साथमा केटा मान्छे देखेर  सानी लाजले भुतुक्क  हुन्थी  । दिदिलाई भेट्ने बित्तिकै अङ्गालो हालेर सानी  बेस्सरी रोइ ।  दिदिपनी रुनुभयो  तर  यत्तिका नयाँ लुगा गहना लगाउन पाइदो रहेछ भनेर मनमनै अनेकन  कल्पना गर्थी  । पराइ घर कस्तो होला ? रमाइलो होला हगी दिदि भन्दै दिदिको काखमा बसी । दिदिले ल्याइदिएको बिस्कुट हातमा समाउदै पल्लो घर तिर साथिहरुलाई सुनाउन दौडी  । भोलिपल्ट  सानीले दिदिलाई सुटुक्क दिदि मलाइ पनि पराइ घर लौजानु न भनेर अनुरोध गरि तर दिदिले सम्झाउदै अर्को पट्क लैजाने बाचा गर्नु भयो । तर दिदिको घर टाढा भएकोले सानीलाई कशैले लगेनन ।

----------------------------------समय बित्दै गयो ,सानी स्कुल जाने भइ । कहीले काही चाडपर्बमा दिदि आउँदा खुशी हुन्थी नत्र घरमा भएकी अर्की दिदिसँग रमाउथी  सानीको मनमा पराइ घर गएकी दिदिको याद्ले जब सताउथ्यो ,आमालाई आमा म पनि दिदिको पराइ घर जान्छु भनेर पिरोल्थी । -समयको चक्रसंगै सानी बढ्दै गइ । ४ बर्ष पछि सानीको अर्की दिदिको पनि बिहेको कुरा चल्यो । दिदिलाई माग्न धेरै मान्छे आउथे । सानीलाई यति थाहा थियो की अब अर्की दिदिलाई पनि पराइ घर पठाउदै छन् भनेर । बाबा आमासँगको गाइगुइ सुनेर सानी चनाखो भएर कान थाप्थी । १ दिन अचानक घरमा ४,५ जना मान्छे आए र दिदिको बिहेको निर्यण गरे तर को केटा हो आएको थिएन । दिदि सिरकले मुख छोपेर बेस्सरी रोएको देखेर सानी पनि रोइ । ती मान्छेहरुले सानीलाई खुब जिस्काए। ठुली दिदि पराइ घर गएजस्तै अब सानी दिदि पनि  गएपछी सानी एक्लै हुने चिन्ताले खुबै एकोरिन थाली । सानीको मनमा दिदिसँग बिहे गर्ने केटा को होला भनेर उत्सुकता जाग्यो तर उहाँ त बिदेशमा हुनुहुन्छ रे भन्दा सानी जिल्ला परि र मनभरी जिज्ञासा भएर पनि केही सोध्न सकिन । त्यति बेला सानी ३ कक्षामा पढ्थी । घरमा दिदिको बिहेको तयारी गरियो । केही दिन पश्चात विवाहको दिन आयो । सानीदिदीसँग पनि छुटिनु पर्ने भयो अब सानीले । दिदिको इक्षा नहुदानहुदै कहिल्यै नदेखेको केटासँग विवाह गरिदिने कति पापीहरु है दिदि भन्दै २ दिदिबहिनी खुब रोए । जन्तीहरुको माझमा आएको दुलाहा वा भिनाजुलाई सानीले नियालेर हेरी । तर दिदिको अनुहार घुम्टोले छोपिएको थियो । जब दिदि भित्र जानु भयो ,सानीले दिदिको कानमा सुटुक्क भनि ,दिदी केटा त राम्रो रहेछ । उतिबेला २ दिनको विवाह हुन्थ्यो । जन्तीहरु रात बस्ने चलन थियो । भोलिपल्ट सानीको अर्की दिदिलाई पनि रुवाउदै रुवाउदै डोलिमा राखेर लगे । सानी बिचलित हुँदै खुबै रोइ । अब सानीको घरमा ३ जना मात्रा बाँकी रहे बाबा ,आमा र सानी । आफ्ना प्यारा दिदिहरुसँग अलगिएर एक्लै बस्नुपर्दा सानी यति दुखी भइ की दिनैपिछे बाबा-आमालाई सताउथी । एक दिन सानि आफ्नी दिदिलाई लिएर आउने र पराइ घर पनि हेर्ने चाहनामा अनगिन्ती जिज्ञास राख्दै पराइ घर हेर्न गाऊको काकी पर्नेसँग   दिदिको घर  गइ  । भिनाजु बिदेश गैसक्नु भएको थियो । दिदिको घरमा ठुलो परिवार रहेछ झन्डै १८ ,२० जनाको परिवार मेरी दिदि त्यस घरकी नयाँ दुलही । कस्तो चलन बिहान मिर्मिरे नहुदै उठेर घरको काम गर्नु पर्ने । सबैलाई मान सम्मान गर्दै सबैले खाइसके पछि खाना खानु पर्ने अनि सबैका जुठा भाडा स्याहार्ने काम मेरि दिदिको रहेछ । फेरि कस्तो बिडम्बना जुन खाना मेरि दिदिलाई पटक्कै मन पर्दैनथ्यो त्यहि  खानु पर्दोरहेछ । सानी  पनि दिदिसंगै खाना खान बसी । सानी  त पाहुना भनेर दुध ,दही घिउ सब दिएका थिय  तर उनी  संगै बस्ने दिदिको भागमा केही अपुग देखि सानीले । सानीको   दिदिले खाना खाएको देखेर मन खुम्च्याउदै सानीले आफ्नो भागको मिठो खाना दिदिलाई दिइ । सानीको मन धेरै रोयो किन की सानीको घरमा खाने कुराको कुनै कमी थियन । सन्तानको चाहना अनुसार खाना पकाउनु हुन्थ्यो सानीको आमाले  । पराइ घर भनेको येस्तो पो हुदोरहेछ भन्ने मनमनै सोच्दै १  दिन भएपनी दिदिको काम सघाइ सानीले । दिदिलाई आफ्नो साथमा लिएर फर्किने चाहनामा सानी गएकी थिइ । जब सानीले दिदिको दु:ख देखि ,भित्रभित्रै बाट पर्देशिएको भिनाजुलाई गाली गरि । पापी किन मेरि दिदिलाई बिहे गरेर यस्तो दु:ख दिएको भन्ठानी मन मनै । सानीले दिदिको सासू सँग आफू दिदि लिन आएको कुरा बताइ तर सासूले अहिले कामको चाप छ , जान मिल्दैन भनेर नमिठो जवाफ दिएपछी सानी मलिन अनुहार लगाएर दिदि भएनेर गइ । मेरि दिदिले यो घरको के रिन खाएकी रहेछ ? पेट पाल्नकै लागि यति दु:ख गर्नु पर्ने जस्ता अनाबत कुरा सोच्दै सानीको गहभरी  आँशु टल्पियो । दिदि सानीलाई पुर्याउन अलिक पर सम्म आउनु भएको थियो । बाटोमा २ दिदिबहिनी खुब रोए । रुदै बिदाइका हातहरु हल्लाउदै उनिहरु छुट्टिए  ।

-------------------जति जन्म घरमा छोरीलाई मायाको आभाश मिल्छ त्यती माया कर्म घरमा कदापी नमिल्दोरहेछ भन्ने कुरा महशुस गर्दै सानी आफू कदापी यस्तो पराइ घर जान नपरोस भन्ने सोचाइमा समय काट्न थाली ।  कस्तो परम्परा देबीलाई सिङारे झै सजाइन्छ र माइती घरबाट बिदा गरिन्छ । (माइती घर तिम्रो होईन पराई घर जाउ कहीले काही बिदा लीइ जन्म घर आउ) हिजोसम्मकी छोरी बुहारी हुन्छे । त्यो सिङारिएको शिर  मान्यजनहरुको पाउमा निहुरिदा  निधारको सिङ्गार् नै पुछिन्छ कहीले कही त  ।  हुन त मान्यजनहरुको सम्मान गर्नु नराम्रो परम्परा होईन तर सधैं  शिर ढाक्नु पर्ने ,खुट्टाको पानी खानु पर्ने ,जस्ता बिबिध परम्पराले एउटा कलिली नारीको मनोबलमा कस्तो असर पर्ला  ?  पराइको घरलाई आफ्नो सम्झिदै पराइहरु सँग रमाउनु अबश्य त्यति सरल हुदैन जति कल्पना गरिन्छ । जुन घरलाई सुरुमा  पराई घरको सङ्ज्ञा  दीईन्छ त्यहि घरलाई  कर्मघर  स्वीकार्नु पर्छ । जन्म घर फर्केर जादा पराईलाई दिएकी कुटुम्ब चेली भनिन्छ ,कस्तो रहेछ यो पराइघर ? भर्खर बिहे  भएकी नब दुलहीलाई चटक्क छोडेर श्रीमान परदेसिदा   पनि परिवारको चाकडि गर्दै दिन गुजार्नु पर्ने ,अझ यतिमात्र कहाँ हो र धेरै रहेछन् हाम्रा समाजमा नारीहरुलाई लगाइने तगाराहरु । बाल विवाह , बाल बिधुवा तथा समाज र अभिभाबकको अन्यायको कारण जिन्दगी नै नर्कसरी बिताइरहेका नेपाली नारीमनहरुको बेदना आज पनि जिबितै जीइरहेको देखिन्छ ।   जब  सानीले समाजमा देखिने नारी शोषणहरुको अनुभुती गर्न थाली ,कुनै न कुनै माध्यामबाट बिरोधाभासका पाइला चाली । समयको बिकाससंगै आज समाजमा नगन्य परिवर्तनहरु भैसकेका छन् । त्यहि हिजोको समाजले आज   तेस्रो  आँखा उघारिसकेको परिस्थिती हामि देखिरहेका छौ  । समाजमा गरिने अनगिन्ती भेदभाबहरु बिस्तारै प्रगतितर्फ  घिस्रिरहेको  छ । आजभोलि सानीलाई लाग्छ,हिजो  रहरहरु कुन्ठित पार्दै जबर्जस्ती पठाइने पराइ घर र आज खुसियालीको रंग भर्दै नयाँ जीवनको सूरुवातसंगै रमाउने   पराइघर । आखिर त्यहि पराइघर । पराइघर सम्झिदै जीवनका वास्तविक भोगाइहरु पोख्ने उही सानी ------  

   सुभद्रा भण्डारी ,  

--हाल ईजरायल